Feit of fabel: word ik afgeluisterd door mijn telefoon?

Veel mensen denken dat ze afgeluisterd worden door hun telefoon, maar klopt dit ook? Over de (on)zin van online gevolgd worden.

“Word ik afgeluisterd door mijn telefoon voor advertenties?”

Je zegt tegen een vriend(in) dat je dolgraag op vakantie naar de Bahama’s wil en na afloop van het gesprek kom je alleen maar online advertenties tegen die vakanties naar tropische oorden aanbieden.

Dat is vreemd, want je hebt niet gegoogeld op vakanties naar de Bahama’s en hier verder met niemand over gesproken. Naast je vriend(in) was er bovendien niets anders in de kamer aanwezig dan je telefoon. Het moet dus wel zo zijn dat de smartphone stiekem meeluistert naar je gesprekken, toch?

Eens in de zoveel tijd komen er berichten naar buiten dat telefoons stiekem meeluisteren naar onze gesprekken. Vervolgens zou die informatie gebruikt worden om gerichte online-advertenties aan te bieden, zoals in bovenstaand voorbeeld.

Alhoewel dit verhaal waarschijnlijk lijkt, ligt de werkelijkheid een stuk genuanceerder. Wel is het theoretisch mogelijk dat je telefoon afgeluisterd wordt. Sterker nog, waarschijnlijk heb je hier zelf mee ingestemd.

Afluisteren op commando

Gebruik je bijvoorbeeld de Google Assistent? Googles digitale stemassistent luistert slapend op de achtergrond mee en ontwaakt op het moment dat je “Hé Google” zegt. Dit is hét seintje voor de Assistent om aandachtig te luisteren en jouw stemcommando uit te voeren. Zodra jij je ‘bevel’ hebt doorgegeven, gaat ‘ie weer in slaapstand.

Google is hier zelfs heel open over. In het persoonlijke ‘Web- en app-activiteit’-overzicht wordt nauwkeurig bijgehouden hoe vaak, wanneer en wat je met de Google Assistent bespreekt.

Bij andere spraakassistent gaat dit ongeveer net zo. Siri van Apple, Alexa van Amazon en Cortana van Microsoft beginnen allemaal pas met registreren op het moment dat je een codewoord zegt. Alles wat daarvoor en erna wordt gezegd kan in theorie opgenomen worden, maar hier is nog nooit onomstootbaar bewijs voor geleverd.

Om definitief uitsluitsel te geven nam consumentenorganisatie Consumer Reports de proef op de som. Men analyseerde ruim 17,000 populaire smartphone-apps en keek of deze apps op de achtergrond meeluisterden en of er iets met de opnames gebeurde. Dit bleek niet zo te zijn. En dat is maar goed ook, want het is wettelijk verboden om mensen stiekem af te luisteren.

Afluisteren is overbodig

Adverteerders hoeven immers helemaal niet af te luisteren om op maat gemaakte reclames op je scherm te toveren. Daarvoor zijn legio andere manieren, die wél legaal zijn.

Dat zegt onder meer Maurits Kaptein, hoogleraar datawetenschappen aan de Tilburg University, in gesprek met NPO Radio 1. ‘Als je Facebook-vrienden bijvoorbeeld naar zilvervisjes zoeken, of je woont in een gebied waar hier opvallend veel naar wordt gezocht, dan kunnen dat oorzaken dat je een bepaalde advertentie vaak ziet’, aldus Kaptein.

De hoogleraar krijgt hierin bijval van Mariano delli Santi. De privacyjurist zegt in gesprek met de Britse krant The Guardian dat veel adverteerders tegenwoordig aan zogeheten ‘behavioural advertising’ doen, oftewel reclames op basis van gedrag. Hierbij worden hele gedetailleerde profielen van gebruikers opgebouwd.

Advertentienetwerken koppelen allerlei persoonlijke data aan elkaar om hun reclames zo nauwkeurig mogelijk te maken. Wanneer jouw partner bijvoorbeeld veel googelt naar zonvakanties, is het aannemelijk dat ook jij dit soort aanbiedingen te zien krijgt. Die kans wordt nog groter op het moment dat je samenwoont, want op dat moment komen de locaties van jou en je partner overeen.

Datapunten verbinden

Daarbij moet je bedenken dat grote advertentieplatformen als Facebook en Google inmiddels extreem goed kunnen voorspellen waar jij mogelijk interesse in hebt. Dat doen ze onder meer op basis van je leeftijd, geslacht, woonplaats, baan, internetgedrag en levensstijl. Dankzij deze big data weten ze soms al eerder waar jij mogelijk interesse in hebt dan jijzelf.

Verder zijn er ook nog praktische redenen waarom je telefoon niet wordt afgeluisterd door internetreuzen. Dit zou namelijk veel te veel data opleveren en computerkracht kosten. Zo reageerde Facebook in 2018 in The Wall Street Journal op een onderzoek van journaliste Joanna Stern. Zij was benieuwd wat er klopte van de verhalen dat Facebook gebruikers zou stiekem zou afluisteren via de microfoon van hun telefoon.

De korte samenvatting is dat dit in theorie mogelijk is, maar dat dit niet wordt gedaan. Het is volgens Facebook immers onmogelijk om de (destijds) ruim 2,2 miljard gebruikers continu af te luisteren. De hieruit voortvloeiende datastroom zou zoveel verkeer opleveren en dus computerkracht kosten, dat er eigenlijk niets bruikbaars mee te doen is.

Je houdt jezelf voor de gek

Een laatste verklaring heeft met de menselijke hersens te maken. Het Baader-Meinhof-fenomeen beschrijft de situatie waarin je ergens in geïnteresseerd bent en daardoor extra alert op dit onderwerp reageert. Wie regelmatig dagdroomt over liggen op een strandbedje op de Bahama’s, let extra op advertenties die precies dit aanbieden.

Hetzelfde gebeurt wanneer je onlangs een nieuw kledingmerk hebt ontdekt en hun jassen, broeken en sjaals plotseling overal ziet. Het merk was er altijd al, maar jij bent je nu pas bewust van het bestaan.

Samenvattend: word je afgeluisterd door je telefoon? Het antwoord is nee. Hoewel het in theorie mogelijk is dat bepaalde apps toegang hebben tot je microfoon, zijn andere oorzaken voor opvallende advertenties veel waarschijnlijker.

Verder lezen

Op Android Planet besteden we regelmatig aandacht aan hardnekkige smartphonemythes. Klopt het bijvoorbeeld dat snelladen slecht is voor de batterij van je telefoon? En heeft het zin om de camera van je telefoon af te plakken, om zo hackers voor te zijn?

• Android-tips: ruim je smartphone op in 3 stappen met Files by Google (9 dec)
• Kijk nu: Leave the World Behind met een topcast op Netflix en nog 4 tips (8 dec)
• Krijgt jouw telefoon een Android-update? Check het in ons overzicht – week 49 (8 dec)
• Android Planet-adventskalender (8 december): win de JBL Tune 770NC t.w.v. 129,95 euro! (8 dec)
• Samsung Galaxy S23 FE arriveert in Nederland voor 699 euro (8 dec)