De Netflix-documentaire The Social Dilemma laat voormalige topmensen van onder meer Facebook en Pinterest aan het woord. Ook zij blijken niet immuun voor het monster dat ze zelf hebben gecreëerd.
Lees verder na de advertentie.
Waarom zijn sociale media gevaarlijk?
Er vliegt flink wat onheil over het scherm in The Social Dilemma. Zo claimt de documentaire dat sociale media er alles aan doen om gebruikers verslaafd te maken. Ze manipuleren je gedachten en veranderen je gedrag, zodat je meer geld oplevert. Tieners plegen bovendien veel vaker zelfmoord nu ze via hun smartphone constant druk van de buitenwereld voelen.
Ook de invloed van sociale netwerken op de politiek komt voorbij. De verspreiding van fake news manipuleert volgens de makers moralen en standpunten. Wie er gevoelig voor is, zal door de algoritmes van bijvoorbeeld Facebook steeds méér twijfelachtige claims te zien krijgen. Bovendien brengen die algoritmes je in contact met mensen die hetzelfde denken als jij. Zo beland je in een bubbel waar je niet makkelijk meer uitkomt.
Mensen een goed gevoel geven over wat ze al denken te weten, is voor sociale media belangrijker dan de waarheid, aldus The Social Dilemma. Wie zich goed voelt, blijft immers nog even hangen en bekijkt dus meer advertenties. Dat werkt polarisatie in de hand en leidt tot de meest vergaande claim in de documentaire. Sociale netwerken zijn een existentiële dreiging, die de samenleving uiteindelijk totaal kunnen ontwrichten.
Kleine brokjes dopamine
Dat klinkt allemaal erg zorgwekkend, maar The Social Dilemma is geen revolutionaire documentaire. Wie zich regelmatig informeert over de duistere kanten van sociale media hoort weinig nieuws. Toch is het goed om de problemen weer eens allemaal op een rijtje te zetten. Bijzonder is bovendien dat er veel mensen aan het woord komen die betrokken waren bij het ontstaan van de diverse platformen.
Tristan Harris bijvoorbeeld, die vergeefs probeerde om Google van binnenuit te veranderen. En Justin Rosenstein, de bedenker van de beroemde like-button. Een knop die volgens hem was bedoeld om liefde en positiviteit te verspreiden. Tim Kendall moest in 2007 bedenken hoe Facebook geld kon verdienen. Hij dacht dat advertenties het meest elegant zouden zijn.
Je hebt steeds hetzelfde gevoel: dit zijn geen kwaadaardige genieën, maar mensen wiens uitvindingen nu een eigen leven leiden.
De belangrijkste reden daarvoor, aldus The Social Dilemma, is geld. Bestaande wetten leggen de onethische verdienmodellen van deze bedrijven amper een strobreed in de weg. En misschien hebben we zelf ook wel schuld. Mensen zijn gek op gratis diensten. Of beter gezegd: diensten waar we niet voor hoeven te betalen. Dat de rekening op een andere manier wordt vereffend, lijkt veel van ons weinig uit te maken.
Fascinerend is dat bijna alle geïnterviewden zelf verslaafd zijn aan de producten die ze hielpen te creëeren. Kendall verhuisde in 2012 naar Pinterest. Hij had destijds twee kleine kinderen om voor te zorgen, maar zat ‘s avonds toch liever door zijn eigen feed te scrollen. Dat zegt veel over het beloningssysteem van sociale media. Ze leveren constant kleine brokjes dopamine op, waardoor je je goed voelt en meer wil. Niemand is immuun voor likes.
Een ongemakkelijk gevoel
Veel minder interessant is het fictiedeel van de film. Daarin ruziet een gezin over de smartphoneverslaving van de kinderen. Ook zien we een gedramatiseerde versie van hoe sociale media werken. Drie mannen bestoken de oudste zoon constant met suggesties en notificaties. Zo verleiden ze hem om meer tijd op zijn telefoon door te brengen. Vindt hij kattenfilmpjes leuk? Dan gooien ze er nog eentje in zijn feed en plaatsen er een reclame voor. Die commercial is uiteraard van het bedrijf dat daar de meeste centjes voor over heeft.
Het is begrijpelijk dat de makers van The Social Dilemma de droge interviews wilden afwisselen met iets sappigers. Deze toneelstukjes slaan de plank echter flink mis. De acteurs zijn erg matig, de dialogen erbarmelijk. Het is alsof je naar een slap aftreksel van Het Klokhuis kijkt.
Af en toe bekruipt je bovendien een ongemakkelijk gevoel. Netflix bedient zich zelf natuurlijk óók van algoritmes die haar abonnees aan de buis moeten kluisteren. Informaticus Jaron Lanier zegt in de documentaire dat je nooit op video’s moet klikken die YouTube aanbeveelt. Wat tovert Netflix tijdens de aftiteling op je scherm? ‘Probeer deze suggesties.’ De ironie is niet te missen.
Hoe komen we hier uit?
Twee weetjes uit The Social Dilemma. 1: fake news gaat zes keer sneller rond op het internet dan berichten die wél kloppen. Onwaarheden zijn daardoor lucratiever dan feiten. 2: computers kunnen nu een biljoen keer meer gegevens verwerken dan in de jaren ‘60. Aan het brein van de mens is in de tussentijd niets veranderd.
Dat lijkt dan ook de kern van het probleem. Sociale netwerken hebben financiële baat bij fake news en onze hersenen kunnen computers allang niet meer bijhouden. Hoe kunnen we deze trein ooit nog stoppen?
The Social Dilemma draagt simpel gezegd twee oplossingen aan. De eerste is collectieve wil. Als we allemaal onze profielen verwijderen, eisen we daarmee verandering. Zonder gebruikers immers geen sociale media. Hoewel er genoeg mensen zijn die Facebook de rug toekeren, is er zeker nog geen massale uittocht gaande, al zouden dit soort documentaires daar misschien wel bij kunnen helpen.
Een tweede oplossing moet van de politiek komen. Er zijn amper wetten die digitale privacy beschermen, waardoor sociale netwerken ook geen reden zien om hun bedrijfsvoering aan te passen. Eén van de ideeën in de documentaire is om belasting te heffen op het verzamelen en verwerken van data. Zo geef je een financiële prikkel om te kijken naar andere verdienmodellen, die geen misbruik maken van mens en maatschappij.
Een prikkel dus om humanere technologie te ontwikkelen. Het is er de hoogste tijd voor.
