Feiten versus fictie: hoe schadelijk is telefoonstraling echt?

Een telefoon bij je dragen die straling uitzendt: het klinkt eng. Toch doet vrijwel iedereen dit. Er zijn namelijk geen aanwijzingen dat telefoonstraling gevaarlijk is voor onze gezondheid.

Is de straling van mijn telefoon schadelijk?

Wist je dat Apple en Samsung in 2019 werden aangeklaagd door een groep bezorgde Amerikanen? De burgers stelden gezondheidsschade te hebben opgelopen vanwege telefoonstraling. Geheel in Amerikaanse stijl eisten de beklagers een fikse schadevergoeding van de telefoonfabrikanten, aldus MacRumors.

Daar ging de rechter echter niet in mee. Eind 2020 oordeelde de Amerikaanse rechtbank namelijk in het voordeel van Apple en Samsung. Volgens de rechter hielden beide bedrijven zich keurig aan de regels, aangezien hun smartphones binnen de maximale SAR-grenzen vallen.

Deze afkorting staat voor Specific Absorption Rate. Deze eenheid geeft aan hoeveel energie een product, in dit geval een smartphone, maximaal kan afgeven aan het menselijk lichaam.

Het klopt immers dat een telefoon bepaalde frequenties uitzendt. In het algemeen taalgebruik wordt dit vaak straling genoemd. Een wetenschappelijke nuance is echter wel op zijn plaats.

Het gaat hier immers niet om ioniserende straling, ook wel radioactieve straling genoemd. Deze vorm kan menselijk DNA beschadigen en allerlei ellende veroorzaken, zoals kanker. Volgens het Kennisplatform Elektromagnetische Velden en Gezondheid zenden mobiele telefoons enkel elektromagnetische velden uit, niet-ioniserend dus.

Dit soort velden zijn niet sterk genoeg om het menselijk DNA aan te tasten. Wel is het zo dat telefoonstraling het lichaam in theorie kan opwarmen. Een overmatige opwarming kan onder meer leiden tot hittestress en uitdroging.

Om dit te voorkomen moeten (onder meer) smartphonefabrikanten zich aan strenge wet- en regelgeving houden, waaronder de maximale SAR-waarden.

Waarom bestaat telefoonstraling überhaupt?

Even een stap terug, want waarom zenden telefoons überhaupt elektromagnetische velden uit?

Heel simpel: omdat je anders niet kunt bellen, sms’en en WhatsAppen. Een telefoon communiceert via frequenties met zendmasten, die je weleens langs de snelweg ziet staan, om gegevens over te dragen. Die gegevens, zoals een telefoontje of WhatsApp-bericht, worden via een netwerk van zendmasten met elkaar uitgewisseld, zodat de juiste ontvanger bereikt wordt.

Dit klinkt voor niet-technici wellicht abstract, maar het is vrij normaal. Heel veel spullen ‘praten’ via frequenties met elkaar. Wel zit er veel onderling verschil in de hoogte van gehanteerde frequenties.

Zo communiceren hoogspanningslijnen met golflengtes tot wel duizenden kilometers, terwijl radio’s, smartphones en zendmasten het op maximaal tientallen kilometers houden. Deze lagere frequentie zorgt ervoor dat ook de mogelijke opwarming een stuk lager ligt. Om je lijf niet teveel te verwarmen, bestaan er strenge richtlijnen voor de intensiteit van die velden: de SAR.

Zoveel straling geeft jouw telefoon af

In de Europese Unie is de maximale SAR-norm vastgesteld op 2 Watt per kilogram lichaamsgewicht, zo valt op de website van het Europees Parlement te lezen. Des te kleiner de waarde, des te kleiner de ‘straling’ die aan het lichaam wordt afgegeven.

Valt een telefoon buiten deze norm, dan mag die niet op de Europese markt verschijnen. De smartphone is dan immers niet veilig en kan dus geen CE-markering krijgen. In Nederland houdt de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) hier toezicht op.

Dit gebeurt in andere landen ook. In september 2023 haalde het Franse agentschap voor regulering van radiofrequenties, ANFR, de iPhone 12 uit de verkoop vanwege een te hoge SAR-waarde (van 5,74 w/kg). Apple herstelde ‘de fout’ door middel van een software-update.

Heel vaak komt het niet voor dat een telefoon uit de handel gehaald wordt. De laatste keer dat dit (in Nederland) voorkwam is alweer dertien jaar geleden, aldus Monique Beerlage van Kennisplatform Elektromagnetische Velden en Gezondheid in gesprek met de NOS.

Daarbij is het vermeldingswaardig dat de maximumwaarde überhaupt vrijwel nooit gehaald wordt. Zo haalt de Samsung Galaxy S24 een gemiddelde SAR-waarde van 1,23 W/kg, terwijl de Google Pixel 8 Pro 1,12 noteert.

Goed om te weten: de SAR-waarde wordt aan de hand van meerdere scenario’s gemeten. Er wordt immers meer warmte afgegeven wanneer je een telefoon aan je oor houdt, dan wanneer je ‘m in je hand houdt. De maximumwaarde van een scenario mag echter nooit de maximum SAR-waarde overtreden.

Wil je checken wat de SAR-waardes van jouw telefoon zijn? Dat kan. Open hiervoor de Telefoon-app en tik de volgende code in: *#07#

Geen verband tussen telefoonstraling en kanker

Er is – gelukkig! – heel veel onderzoek naar de mogelijke veiligheidsrisico’s van (telefoon)straling gedaan.

Begin 2024 kwam bijvoorbeeld naar buiten dat mobiel bellen geen verhoogde kans op hersentumoren geeft, schrijft Het Parool. Een nieuwe studie onder 250.000 mensen, waar de Universiteit Utrecht aan meewerkte, laat geen verband tussen hersenkanker en mobiel bellen zien.

Deze resultaten liggen in lijn met de bevindingen van het Kennisplatform Elektromagnetische Velden en Gezondheid. Zij wijzen erop dat het aantal Nederlanders met een hersentumor de afgelopen twintig jaar niet is gestegen.

Verder wijst het Kennisplatform op het feit dat er uitgebreid onderzoek is gedaan naar het effect van straling op het zenuwstelsel, zintuigen, hart, hormonen, bloedvaten en het afweersysteem. Uit geen van deze studies blijkt dat blootstelling aan elektromagnetische velden tot gezondheidsrisico’s lijdt.

Het andere geluid

Toch hoor je zo nu en dan andere berichten. In 2017 schreef een internationale groep van 180 wetenschappers bijvoorbeeld een pamflet (5G Appeal) om te waarschuwen voor de komst van het 5G-netwerk.

Volgens hen zou het nieuwe mobiele netwerk, dat in Nederland in 2020 van start ging, de stralingsintensiteit flink verhogen. De onderzoekers riepen op tot meer onderzoek en het uitstellen van de uitrol van 5G.

Deze oproep staat niet op zichzelf. Zo nu en dan verschijnen er nieuwe berichten/oproepen/studies waarin wordt gewaarschuwd voor de mogelijke invloed van smartphones op onze gezondheid. Extra aandacht is er voor de eventuele effecten van straling, zo onderkent ook het Kennisplatform Elektromagnetische Velden.

Alertheid is uiteraard goed, maar er bestaat geen grootschalige studie die een directe link tussen telefoongebruik en gezondheidsrisico’s aantoont. Op de website van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) staat het als volgt: “Tot op heden zijn er geen nadelige gezondheidseffecten vastgesteld als gevolg van het gebruik van mobiele telefoons.”

Dat is geen loze claim, aangezien er inmiddels ruim 25,000 wetenschappelijke onderzoeken naar deze onderwerpen zijn uitgevoerd. Voor het perspectief: dat is meer onderzoek dan we hebben gedaan naar de invloed van chemicaliën in voedsel op onze gezondheid.

Hoe bewijs je iets dat niet bestaat?

Dus, kunnen we concluderen dat telefoonstraling geheel ongevaarlijk is?

Het korte antwoord is nee. Omdat er momenteel geen vast te stellen gezondheidsrisico’s zijn, wil dat niet zeggen dat dit in de toekomst ook zo is, aldus de WHO.

Mobiele telefoons zijn een relatief nieuwe uitvinding en er zijn daarom nog geen lange termijn wetenschappelijke onderzoeken, over een periode van pakweg veertig jaar, gedaan. De WHO verwacht dit soort studies op zijn vroegst over een kleine tien jaar.

Bovendien zit er een gedachte-experiment in de vraag: hoe bewijs je immers iets dat niet bestaat?

Omdat ook wetenschappers met dit dilemma kampen, noemen ze het effect van smartphones en elektromagnetische velden mogelijk ‘carcinogeen’. Dit betekent dat het effect van smartphones op het risico om kanker op te lopen (nog) niet valt uit te sluiten.

Dat klinkt verontrustend. Daarom is het mogelijk geruststellend dat een hoop alledaagse zaken ook als mogelijk carcinogeen zijn aangemerkt. Denk aan het eten van rood vlees, wijndrinken en barbecueën.

‘De wetenschap’ bestaat niet

Verder is het zo dat wetenschappers niet stellig zijn. Een goede onderzoeker zal nooit een uitspraak doen in de trant van ’telefoonstraling is zeker weten niet slecht voor onze gezondheid’. Dit druist immers in tegen de kernwaarden van goed onderzoek, zoals hypotheses formuleren, falsificatie en nuance.

In de media wordt bijvoorbeeld weleens over ‘de wetenschap’ gesproken, maar dit is een vage term. Wetenschappers praten met elkaar door studies naar buiten te brengen. Wetenschapper A concludeert X, andere slimme koppen geven hier feedback op en wetenschapper B past deze informatie toe op een andere studie en nuanceert de specifieke aannames.

Je kunt wetenschappelijke onderzoeken dus het best zien als een openbare discussie op hoog niveau, niet als een debat waarbij één iemand de winnaar is.

Meer smartphonemythes doorgeprikt

Android Planet duikt regelmatig in smartphonemythes. Klopt het bijvoorbeeld dat je een telefoon beter niet kunt snelladen, omdat de batterij hierdoor naar de gruzelementen zou gaan? En, is het nou wel of niet verstandig om een smartphone ’s avonds op te laden?

• Bonje met bonnetjes? Zo gebruik je WieBetaaltWat deze zomer (12 jul)
• WhatsApp‑fraude met spamberichten: trap hier niet in! (8 jul)
• Apple Airpods op je Android? Werkt gewoon! Zo gebruik je het (7 jul)
• Zo verplaats je de adresbalk in Google Chrome naar beneden (5 jul)
• Wat betekenen de vinkjes op WhatsApp eigenlijk precies? (4 jul)