“Compleet eerlijke Fairphone maken kan alleen in je achtertuin”

Tot 14 juni was het mogelijk om een limited edition van de Fairphone te bestellen, een zo eerlijk mogelijk geproduceerde Android-smartphone. Meer dan 9.000 mensen in Europa deden dit, en bij het passeren van 5.000 Fairphone-bestellingen werd de order van 20.000 exemplaren al geplaatst.

AndroidPlanet wil daarom weten hoe `fair` de nu al succesvolle Fairphone is in zijn huidige vorm, en spreekt oprichter Bas van Abel over de inhoud en toekomst van zijn initiatief. Van Abel geeft daarbij constant aan dat hij zo transparant mogelijk wil zijn over hoe eerlijk de Fairphone daadwerkelijk is, en waar dat `fair` zijn nog echt niet kan. “Als je écht honderd procent eerlijk wil zijn, moet je die telefoon in je achtertuin maken.“

Fairphone: winst en groei geen doel

Het concept van een eerlijke telefoon slaat met inmiddels bijna 10.000 bestelde exemplaren dus enorm aan, al komt dat succes vooral vanuit het bewuste Duitsland. Meer dan de helft van de inmiddels bijna 10.000 pre-orders komt daar vandaan. Door dit succes hangen investeerders, providers en andere telecombedrijven opeens aan de lijn bij Van Abel, waar dat eerst andersom zou zijn. “Niemand wil de boot missen nu de Fairphone door crowdfunding een succes is geworden. Je ontploft voordat je iets bent, en verkoopt in principe nog gebakken lucht.“ Fairphone wil voorlopig echter onafhankelijk blijven, en gaat eerst op zichzelf groeien.

Een zo groot mogelijke winst behalen is niet het oogpunt van de Fairphone. “We zijn een sociale onderneming die enkel een commercieel model heeft gekozen om meer impact te hebben. Voor een verandering in de productieketen moet je eerst transparant maken hoe die keten in elkaar zit.“ Van Abel laat het initiatief daarom ook nog niet te explosief groeien, ongeacht de nu ontstane vraag naar veel meer Fairphones. “Operators worden helemaal gek, want mensen vragen nu al naar onze telefoon, terwijl ze nog niet eens weten hoe hij er uiteindelijk uit gaat zien en of hij kwalitatief voldoet.“

Alleen in Europa verkrijgbaar

Fairphone is dan ook in alle opzichten een vreemde eend in de bijt: het initiatief is enorm klein, doet alles nog via crowdfunding en verkoopt voorlopig alleen een belofte. Veel mensen zijn het overconsumeren van smartphones echter zat volgens Van Abel. “Het draait momenteel vooral om een iets snellere processor en een wat scherper beeld in je nieuwe toestel, en telefoons van een paar jaar oud belanden op grote hopen in Ghana.“ De Fairphone moet langer meegaan: onderdelen zijn met online handleidingen door gebruikers te vervangen, en verbruikte toestellen worden bij Fairphone zelf netjes verwerkt.

Dit is tevens een van de redenen waarom de Fairphone momenteel alleen in Europese landen is te verkrijgen. Het bieden van een servicecentrum voor onderdelen gaat voor het nog kleine bedrijf uit Amsterdam alleen als het geen rekening hoeft te houden met overzeese klanten. “Een telefoon is natuurlijk een heel ecosysteem, en we willen een uitgebreid servicecentrum opzetten voor een grote, interactieve community.“

Kinderarbeid in Congo

Van Abel benadrukt dus wel dat je de Fairphone niet eerlijk, maar `zo eerlijk mogelijk` moet noemen. Het toestel is nog lang niet de heilige graal, eerder een discussieobject en poging tot transparantie. Dit transparant maken van de keten begint in Congo, waar grondstoffen zoals tin vandaan komen. “Daar is nog steeds sprake van kinderarbeid en soms barre arbeids-omstandigheden, maar als je uitwijkt naar andere landen zorg je er juist voor dat hun hele economie instort.“

De wetgeving voor het opereren in conflictgebieden is in veel landen namelijk veel strenger tegenwoordig, waardoor het voor bedrijven kostenefficiënter is om naar andere gebieden uit te wijken. “De lokale bevolking wijkt dan echter weer uit naar alternatieven als de militie. Je negeert dan alleen een probleem, en lost niets op. De Nederlandse overheid en sommige bedrijven – zoals Philips en Nokia – nemen wel wat verantwoordelijkheid. Hierbij wordt niet direct meer betaald voor de grondstoffen, maar wordt wel meer geld en energie gestoken in zaken als scholen en nieuwe apparatuur voor de mijnwerkers.“

Fairphone in kleine Chinese fabriek gemaakt

In landen als Congo liggen de problemen echter aan de oppervlakte; in China is het veel gecompliceerder volgens Van Abel. “Het is daar een politieke kwestie, waarbij je constant de balans moet bewaken tussen transparant zijn over je productieproces en niet té open zijn. Geslotenheid zit daar gegrond in de politiek en cultuur. Wat conflictvrije grondstoffen inhouden, begrijpen mensen snel. Uitleggen wat we precies anders doen in China is om die redenen moeilijker.“ De telefoon in Europa vervaardigen noemt Van Abel ook geen oplossing: je subcomponenten komen dan alsnog uit China.

Fairphone heeft daarom voor een relatief kleine fabriek gekozen, een staatsbedrijf dat voorheen alleen voor de Chinese markt produceerde. “Met een kleinere fabriek kun je samen experimenteren en groeien.“ Fairphone gaat in die gekozen fabriek bijvoorbeeld een fonds opzetten, waarin door beide partijen per telefoon geld wordt gestort. Dit geld moet worden gebruikt voor het verbeteren van de lonen, scholing en arbeidsomstandigheden van alle werknemers. “Een Foxconn wuift je weg als je met dat soort ideeën komt. 20.000 exemplaren is voor zo`n bedrijf niets.“

Open voor alle besturingssystemen

De productie van een telefoon is niet het enige gebied waarop je open en fair kunt zijn. Het toestel zelf is eveneens belangrijk. “Het volledig openstellen van de Fairphone helpt ook bij het transparant maken van het productieproces. De Fairphone moet volledig door gebruikers uit elkaar zijn te halen, en je mag zelf bepalen welk besturingssysteem je erop draait. Wij denken dat gebruikers hierdoor sneller willen weten waar hun product vandaan komt en hoe het eigenlijk gemaakt wordt.“

Van Abel benadrukt dat het open-source worden van de Fairphone nog vooral een belofte is, geen zekerheid. Het open-source maken van toestellen is bij chipfabrikant MediaTek bijvoorbeeld niet zo gebruikelijk. Als het allemaal wel lukt, kan de community met alternatieve besturings-systemen komen, zelfs nieuwkomers als Firefox OS en Ubuntu. “Zelf leveren we alleen Android 4.2, aangevuld met een lichte skin die zaken als je energieverbruik meet. Gebruikers kunnen er wel voor kiezen om deze skin uit te schakelen. We kozen voornamelijk voor Android, omdat nog geen ander platform dual-sim ondersteunt.“

De specificaties van de Fairphone vind je overigens op de Fairphone-website. Het toestel huisvest onder andere een quadcore-processor die draait op 1.2GHz, 1GB aan intern geheugen, 16GB aan interne opslagcapaciteit, een 4,3 inch-scherm van 960×540 pixels, een 8-megapixel-camera en een batterij van 2000 mAh. De Fairphone is nog steeds te bestellen voor 325 euro.

Fairphone moet belangrijke discussie starten

De Fairphone moet ergens in de herfst in de winkelschappen belanden, maar de precieze datum hangt volgens Van Abel nog vooral af van alle certificeringen die nodig zijn. “We komen steeds weer nieuwe dingen tegen, zoals vergoedingen voor de thuiskopieheffing, en de CE-markering die op alle in Europa uitgebrachte producten moet staan.“ Al deze – in veel landen verschillende – kosten komen later nog in een uitgebreide kostenspecificatie te staan.

Van Abel blijft daarnaast herhaaldelijk benadrukken dat de Fairphone pas het begin is. “We willen de keten eerlijk maken. De telefoon moet een katalysator zijn, een discussieobject.“ Andere bedrijven doen volgens hem ook al goede dingen, maar doen dit maar op één vlak of zijn hier niet transparant over. Fairphone wil alles zo goed mogelijk laten zien, ook wat nog niet kan. “We krijgen op Facebook geregeld de kritiek dat we slechts een marketingtruc toepassen. Daarom is deze transparantie belangrijk.“

Een spin-off van de Fairphone sluit Van Abel niet uit. “We gaan `fair` niet patenteren. We hopen juist dat mensen dit gaan oppikken en ook dingen gaan doen. Misschien kunnen we in de toekomst wel onder één vlag met andere initiatieven samenwerken.“ Van Abel ziet zichzelf echter geen ceo worden van een grote `Fair multinational`. “Ik houd me liever bezig met een bepaald detail, en hoop sowieso dat de toevoeging `fair` op den duur overbodig wordt.“